De handelingsperspectieven uit het onderzoek worden door het kabinet verder uitwerkt in de (Ontwerp) Nota Ruimte.
De Nederlandse industrieclusters spelen een sleutelrol in de verduurzaming van onze economie. Uit onderzoek in opdracht van het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) in samenwerking met de ministeries van Economische Zaken (EZ), Volkshuisvestiging en Ruimtelijke Ordening (VRO) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW), blijkt dat de ruimte op de bestaande haven- en industrieterreinen onvoldoende is voor de toekomstige opgaven. Het gaat dan om fysieke ruimte én ruimte op het gebied van milieu en veiligheidswetgeving.
Waarom die ruimte zo belangrijk is
De kracht van de industrieclusters ligt in hun onderlinge samenwerking: reststromen van het ene bedrijf worden gebruikt als grondstof voor het andere, en bedrijven delen energie-infrastructuur. Doordat ze dichtbij elkaar liggen, kunnen ze efficiënt verduurzamen. Maar die samenwerking vraagt wel om voldoende ruimte.
Er is ruimte nodig voor:
- Nieuwe duurzame industrieën in groeisectoren en sleuteltechnologieën. Zodat we koplopers blijven in groene groei op terreinen als duurzame chemie en elektrificatietechnieken.
- Circulaire processen, zoals de opslag en verwerking van reststromen en grondstoffen – inclusief tijdelijke ‘transitieruimte’ waar oude en nieuwe systemen naast elkaar bestaan;
- Energie-infrastructuur, zoals het aan land brengen van windenergie op zee, vaak binnen de industrieclusters zelf.
Schaarste en knelpunten
In een dichtbevolkt land als Nederland zijn er veel claims op de beschikbare ruimte: wonen, natuur, landbouw, defensie én industrie. Daardoor schuiven woonwijken steeds dichter tegen industriegebieden aan, wat kan botsen. Geluid, geur of veiligheidsrisico’s zijn reële zorgen. Slimme ruimtelijke keuzes zijn nodig om deze functies in balans te houden.
De feiten: industrieclusters zitten klem
Het onderzoek onder leiding van Stec Groep laat zien dat de ruimtebehoefte van de industrieclusters in 2030 en 2050 de capaciteit van nu ruimschoots overstijgt. Wat staat die groei in de weg?
- Veel gronden zijn al langdurig uitgegeven, vaak met opties op verlenging. En ogenschijnlijk vrije kavels zijn meestal al in beeld bij andere partijen.
- Milieuruimte (voor geluid, stikstof, veiligheid) is schaars. Waar nog wel milieuruimte is, is die niet altijd fysiek te benutten.
- Ook andere factoren, zoals waterbeschikbaarheid en bereikbaarheid, zijn niet altijd beschikbaar.
- Regionale industriebedrijven buiten de 5 grote clusters lopen ook vast door te weinig uitbreidingsruimte of energie-aansluitingen.
“Met dit rapport maakt het Rijk een belangrijke stap voor het creëren van fysieke en milieuruimte voor industrieclusters als Chemelot. Hiermee zorgt het Rijk voor een essentiële basis voor de energie- en grondstoffentransitie van Chemelot in lijn met haar ambitie om in 2050 de eerste circulaire en klimaat neutrale chemiesite van Europa te worden. Dit is hiermee niet alleen een beleidskeuze van het Rijk, maar een krachtige stap richting een duurzame, concurrerende en toekomstbestendige industrie die we alleen samen kunnen realiseren.”
Koos van Haasteren, executive director Chemelot
5 richtingen voor oplossingen
De onderzoekers formuleren aanbevelingen die vertaald zijn in een aantal oplossingsrichtingen. Het kabinet werkt deze verder uit in de (Ontwerp) Nota Ruimte. De belangrijkste zijn:
- Meer sturing door Rijk
Verken de mogelijkheid om nationale instrumenten in te zetten voor de de 5 industrieclusters, wanneer dit nodig is vanuit een nationaal belang en om de regionale samenwerking te versterken.
- Bescherm en benut bestaande ruimte
Maak beter gebruik van wat er al is. Breid strategisch uit waar dat nodig en mogelijk is, zowel fysiek als milieutechnisch.
- Versnel verduurzaming productieprocessen
Hoe schoner de processen, hoe minder milieuruimte nodig is. Het verduurzamen van productieprocessen gebeurt ook al om uitstoot te verminderen.
- Ga zorgvuldig om met hoogwaardige locaties
Niet elke activiteit hoeft binnen het cluster te gebeuren. Kijk waar je ruimte op andere plekken kunt gebruiken, zoals aan de randen of op satellietlocaties.
- Wijs versnellingsgebieden aan binnen clusters
Verken het aanwijzen van versnellingsgebieden binnen clusters, in lijn met Europese plannen zoals de Net Zero Industry Act. Hiermee kunnen koplopers in schone technologie sneller aan de slag.
“Deze studie bevestigt de uitkomsten van eerdere onderzoeken. Het oplossen van het verwachte ruimtetekort is essentieel voor het slagen van de energie-, grondstoffen- en materialentransitie en daarmee voor de toekomst van het Rotterdamse haven- en industriecomplex. Alle oplossingsrichtingen zijn nodig: intensiveren van het gebruik van de bestaande ruimte, samenwerking met regionale bedrijfsterreinen en een mogelijke zeewaartse uitbreiding. In het kader van NOVEX-gebied Rotterdamse haven wordt momenteel een formele verkenning naar de oplossing van het ruimtetekort in de haven voorbereid. Hierdoor kan op tijd en op een zorgvuldige manier nadere besluitvorming over een eventuele zeewaartse uitbreiding plaatsvinden.”
René van der Plas, Programma-manager ruimteopgave Rotterdamse haven, Havenbedrijf Rotterdam N.V.
Ga aan de slag via NOVEX-trajecten
Het kabinet werkt samen met provincies, gemeenten, havenbedrijven en het bedrijfsleven om plannen voor de toekomst uit te werken. Dit doen zij in het programma NOVEX, waarin gezamenlijk keuzes worden gemaakt over het gebruik van de ruimte in Nederland. Jouw bijdrage is belangrijk.
Oproep aan de industrie en andere belanghebbenden: Denk mee, werk samen en help ruimte maken voor duurzame groei.
Daarnaast zijn de ministeries van KGG en VRO een vervolgonderzoek gestart. Doel daarvan is het uitwerken van handelingsperspectieven om tijdig voldoende ruimte voor de clusters te kunnen realiseren. De resultaten hiervan worden nog dit jaar verwacht.
De industrieclusters als centra van groei
Nederland heeft 5 geografische industrieclusters en een 6e cluster met verspreide bedrijven (zie plaatje). De kracht van de 5 geografische clusters is hun onderlinge samenwerking. Dit levert belangrijke voordelen op voor Nederland en de economie:
- Belangrijk voor economie en werkgelegenheid alleen de 5 geografische clusters zijn al goed voor 12.390 bedrijfsvestigingen, 211.850 banen en ruim €2,7 miljard toegevoegde waarde. De clusters zijn daarnaast hubs voor innovatie en kennisontwikkeling.
- Aantrekkelijk voor nieuwe industrie als gunstige vestigingsplaats trekken de clusters nieuwe duurzame bedrijven aan. Daarom zijn de industrieclusters hard op weg om de centra van groene groei in Nederland te worden.
- Belangrijke doorvoerlocaties van energie en grondstoffen naar andere delen van het land en het buitenland.
Meer lezen